Ανοιχτά Δεδομένα & Πρότυπα

Προκειμένου να επιτευχθεί στην πράξη ο εξωστρεφής προσανατολισμός του ppCITY επιβάλλεται η υιοθέτηση των αρχών της ‘ανοικτότητας’ (openness) σε όλα τα πεδία που είναι δυνατόν αυτές να εφαρμοστούν. Για την κάλυψη της απαίτησης για ανοικτότητα στα δεδομένα έχουν ληφθεί υπόψη διάφοροι παράγοντες, καθώς πέρα από την αμιγώς τεχνική – τεχνολογική σκοπιά (πρότυπα διάθεσης, ανταλλαγής, μορφότυποι κ.λπ.) η οποία αναλύεται στη συνέχεια, υφίστανται σημαντικές παράμετροι σχετικά με όρους που πρέπει να πληρούν τα δεδομένα και οι σχετικές υπηρεσίες.

Στην πλατφόρμα του ppCITY έχουν ενταχθεί πλήθος γεωχωρικών και περιγραφικών πληροφοριών οι οποίες πρέπει να διατίθενται με όρους ‘ανοικτότητας’. Τα δεδομένα ή το περιεχόμενο χαρακτηρίζονται ως ανοικτά εφόσον επιτρέπεται η χωρίς περιορισμούς (με εξαίρεση την αναφορά προέλευσης και τη διάθεση κάτω από τους ίδιους όρους) ως προς την αντιγραφή, περαιτέρω χρήση και διάθεση ή τροποποίηση αυτού ή των τροποποιημένων αντιγράφων του. Ο βαθμός ανοικτότητας των δεδομένων εξαρτάται από την ύπαρξη ή όχι περιορισμών στις παραπάνω δυνατότητες.

Για να υιοθετηθεί η προσέγγιση άρσης τεχνολογικών περιορισμών είναι δεδομένη η υιοθέτηση ανοικτών προτύπων και μορφών δεδομένων και υπηρεσιών, αλλά και η μη επιβολής νομικών ή άλλου είδους περιορισμών. Μια εξίσου σημαντική παράμετρος που υποστηρίζει το άνοιγμα των δεδομένων είναι η δυνατότητα τα δεδομένα να είναι εύκολα και άμεσα εντοπίσιμα μέσα από καταλόγους, ευρετήρια κ.λπ.

Ανοικτά δεδομένα

Κρίσιμη παράμετρος επιτυχίας του ppCITY, αλλά και διασφάλισης των χρηστών της, αποτελεί η δυνατότητα επικοινωνίας και αντίληψης του τεχνολογικού (σε μικρότερο ενδεχομένως βαθμό) και κυρίως του θεσμικού πλαισίου από τους δυνητικούς χρήστες της πλατφόρμας. Δηλαδή, οι φορείς που θα υιοθετήσουν το τεχνολογικό υπόβαθρο της πλατφόρμας θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τις επιταγές του θεσμικού πλαισίου, αλλά και από την άλλη πλευρά οι ‘εξωτερικοί’ χρήστες θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται τα δικαιώματα και τους περιορισμούς που προκύπτουν από τη χρήση των «προϊόντων» της πλατφόρμας.

Σε πρακτικό επίπεδο, πέρα από τα τεχνολογικά μέτρα που ούτως ή άλλως θα ληφθούν (μέσω της υιοθέτησης ανοικτών προτύπων, ανάπτυξης διαλειτουργικών υπηρεσιών), απαιτείται ο καθορισμός πλαισίου κοινοχρησίας μέσω της υιοθέτησης σχήματος αδειοδότησης.

Ορισμοί

Σύμφωνα με τον ορισμό της Ανοιχτής Γνώσεως (έκδοση 1.0), ο όρος γνώση περιλαμβάνει:

• Περιεχόμενο, όπως μουσική, κινηματογραφικές ταινίες, βιβλία
• Δεδομένα, είτε αυτά είναι επιστημονικά, ιστορικά, γεωγραφικά ή άλλης μορφής
• Κρατικές και άλλες διοικητικές πληροφορίες.

(Εξαιρείται το λογισμικό, παρά την προφανή κεντρική του θέση, διότι έχει συζητηθεί επαρκώς σε άλλες εργασίες). Ο όρος έργο χρησιμοποιείται για να δηλώνει το επίμαχο στοιχείο γνώσεως. Ο όρος δέσμη χρησιμοποιείται και με τη σημασία ενός συνόλου έργων. Φυσικά τέτοιου τύπου δέσμη θα μπορούσε να θεωρηθεί έργο αφ’ εαυτής. Ο όρος άδεια αναφέρεται στη νόμιμη άδεια υπό την οποία διατίθεται το έργο. Περίπτωση κατά την οποία δεν υφίσταται άδεια αναφέρεται συνακόλουθα στο προκαθορισμένο νομικό πλαίσιο εντός του οποίου διατίθεται το έργο.

Ένα έργο θεωρείται ανοιχτό εφόσον ο τρόπος διανομής ικανοποιεί τους κάτωθι όρους:

• Πρόσβαση: Το έργο θα είναι διαθέσιμο στο σύνολό του και σε κόστος όχι μεγαλύτερο από ένα εύλογο κόστος αντιγραφής, κατά προτίμηση για δωρεάν λήψη μέσω του διαδικτύου. Το έργο επίσης θα πρέπει να είναι διαθέσιμο σε μορφή κατάλληλη και επιδεκτική τροποποιήσεων.
• Αναδιανομή: Η άδεια δεν θα θέτει περιορισμούς για την πώληση ή δωρεάν διανομή του έργου, είτε αφ’ εαυτού είτε ως μέρους δέσμης αποτελούμενης από έργα προερχόμενα από διαφορετικές πηγές. Η άδεια δεν θα απαιτεί καταβολή πνευματικών δικαιωμάτων ή άλλου τέλους για τέτοιου τύπου πώληση ή διανομή.
• Επαναχρησιμοποίηση: Η άδεια πρέπει να προβλέπει τη δυνατότητα τροποποιήσεων και δευτερογενών έργων και να επιτρέπει αυτά να διανέμονται υπό τους ίδιους όρους με το πρωτότυπο έργο. Η άδεια μπορεί να επιβάλλει κάποια μορφή προϋποθέσεων απόδοσης και ακεραιότητας. Βλ. παρακάτω αρχές Απόδοση και Ακεραιότητα.
• Απουσία τεχνολογικών περιορισμών: Το έργο πρέπει να παρέχεται σε τέτοια μορφή ώστε να μην τίθενται τεχνολογικά εμπόδια στην πραγματοποίηση των παραπάνω δραστηριοτήτων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την προσφορά του έργου σε ανοιχτή μορφή δεδομένων, δηλαδή σε κάποια της οποίας οι προδιαγραφές είναι δημόσια και ελεύθερα διαθέσιμες και δεν υπάρχουν χρηματικοί ή άλλοι περιορισμοί για τη χρήση της.
• Απόδοση: Η άδεια μπορεί να προϋποθέτει ως όρο για αναδιανομή και επαναχρησιμοποίηση την απόδοση στους συντελεστές και δημιουργούς του έργου. Εάν ο όρος επιβάλλεται, δεν μπορεί να είναι επαχθής. Παραδείγματος χάριν, εάν απαιτείται απόδοση, θα πρέπει να συνοδεύεται το έργο από έναν κατάλογο όλων όσοι χρήζουν αποδόσεως.
• Ακεραιότητα: Η άδεια μπορεί να προϋποθέτει ως όρο για αναδιανομή του έργου σε τροποποιημένη μορφή το τελικό έργο να έχει διαφορετικό τίτλο ή διαφορετικό αριθμό έκδοσης από το πρωτότυπο έργο.
• Καμιά διάκριση εις βάρος πρόσωπων ή ομάδων: Η άδεια δεν πρέπει να μεροληπτεί εναντίον προσώπου ή ομάδας προσώπων.
• Καμιά διάκριση εις βάρος πεδίων δραστηριότητας: Η άδεια δεν πρέπει να περιορίζει χρήση του έργου σε συγκεκριμένο πεδίο δραστηριότητας. Παραδείγματος χάριν, δεν μπορεί να εμποδίζει τη χρήση του έργου στο εμπόριο ή για στρατιωτική έρευνα.
• Διανομή άδειας: Τα δικαιώματα που συνδέονται με το έργο πρέπει να ισχύουν για όλους αυτούς στους οποίους αναδιανέμεται το έργο χωρίς ανάγκη εκτελέσεως περαιτέρω άδειας.
• Η άδεια δεν πρέπει να περιορίζεται σε μια μόνο δέσμη: Τα δικαιώματα που συνδέονται με το έργο πρέπει να μην εξαρτώνται από το εάν το έργο αποτελεί μέρος συγκεκριμένης δέσμης. Εάν το έργο αποσπάται από αυτήν τη δέσμη και χρησιμοποιείται ή διανέμεται εντός των όρων της άδειάς του, όλοι αυτοί στους οποίους το έργο αναδιανέμεται θα έπρεπε να έχουν τα ίδια δικαιώματα με εκείνα που παραχωρούνται σε σύνδεση με την πρωτότυπη δέσμη.
• Η άδεια δεν πρέπει να περιορίζει τη διανομή άλλων έργων: Η άδεια δεν πρέπει να θέτει περιορισμούς σε άλλα έργα που διανέμονται μαζί με το εξουσιοδοτημένο έργο. Παραδείγματος χάριν, η άδεια δεν μπορεί να απαιτεί να είναι ανοιχτά και όλα τα υπόλοιπα έργα που διανέμονται με το ίδιο μέσο.

Τα παραπάνω στοιχεία/όροι θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον καθορισμό των αδειών χρήσης και διάθεσης των δεδομένων, μεταδεδομένων και των υπηρεσιών. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να διατίθενται με τρόπο σύμμορφο με τις ακόλουθες γενικές αρχές:

• Πληρότητα: Όλα τα δημόσια δεδομένα διατίθενται χωρίς περιορισμό εφόσον δεν υπόκεινται σε αναγκαίο περιορισμό λόγω προσωπικής φύσης ή διαβάθμισης.
• Ταχύτητα δημοσίευσης: Τα δεδομένα δημοσιεύονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ώστε να διατηρούν την χρησιμότητά τους.
• Διαθεσιμότητα: Τα δεδομένα είναι ευρέως διαθέσιμα στο μεγαλύτερο δυνατό εύρος χρηστών και χρησιμοτήτων.
• Δυνατότητα επεξεργασίας: Τα δεδομένα θα βρίσκονται σε μορφή φιλική προς υπολογιστική επεξεργασία από την υπάρχουσα τεχνολογία.
• Αποποίηση πνευματικών δικαιωμάτων: Τα δεδομένα τα οποία θα δημιουργηθούν στα πλαίσια του ppCITY διέπονται από άδεια Creative Commons: Αναφορά Δημιουργού – Παρόμοια Διανομή – CC BY-SA. Λογικοί περιορισμοί ωστόσο μπορούν να επιβληθούν σε περιπτώσεις ανάγκης προσωπικής προστασίας δεδομένων, ασφάλειας ή διαβάθμισης.

Ανοικτά Πρότυπα

Πλέον της διαμόρφωσης ενός σαφούς και τεκμηριωμένου αδειοδοτικού μοντέλου διάθεσης των δεδομένων και υπηρεσιών, η εξασφάλιση ανοικτότητας στα δεδομένα έχει άμεση σχέση με την άρση τεχνικών και τεχνολογικών περιορισμών και την υιοθέτηση αρχών διαλειτουργικότητας. Τα ανοικτά πρότυπα διάθεσης δεδομένων που θα χρησιμοποιηθούν, θα εφαρμοστούν σύμφωνα με την αρχή της «ανοικτότητας» (openness), αλλά και το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο.

Το ppCITY βασίζεται σε αποδεδειγμένα ώριμες και δοκιμασμένες πλατφόρμες συστημάτων και διασφαλίζει ομοιομορφία ώστε να διευκολύνεται η υποστήριξη και συντήρησή του. Οι προσφερόμενες πλατφόρμες συστημάτων αξιοποιούνται παραγωγικά από χιλιάδες δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς σε όλο τον κόσμο, προσφέροντας υπηρεσίες σε εκατοντάδες εκατομμύρια χρήστες. Οι προσφερόμενες πλατφόρμες υλοποίησης ακολουθούν ευρέως διαδεδομένα ανοικτά πρότυπα τεχνολογιών και διάθεσης δεδομένων, ώστε να εξασφαλιστεί τόσο η διαλειτουργικότητα του συστήματος όσο και η προσαρμογή του στις μελλοντικές τεχνολογικές εξελίξεις.

Συνεπώς, θα υιοθετηθεί η χρήση Ανοικτών Προτύπων (Open Standards) για το λογισμικό και τις διαδικασίες και ανοιχτών μορφών (Open Formats) για τα δεδομένα και το περιεχόμενο. Τα μέλη της σύμπραξης πρωτοστατούν στην Ελλάδα στο σχεδιασμό, ανάπτυξη και παραγωγική λειτουργία εφαρμογών και συστημάτων διαχείρισης και διάχυσης γεωχωρικών δεδομένων που στηρίζονται αποκλειστικά σε ανοικτά πρότυπα και ανοικτούς μορφότυπους. Ειδικότερα:

• Τα ανοικτά πρότυπα και οι ανοικτοί μορφότυποι θα είναι διαθέσιμα σε όλους για ανάγνωση και εφαρμογή σε λογισμικό. Το σύνολο των προτύπων που θα εφαρμόσουμε υπερκαλύπτουν τις συγκεκριμένες απαιτήσεις.
• Επιτρέπεται η δημιουργία επεκτάσεων στο ανοιχτό πρότυπο με την προϋπόθεση της δημοσίευσης της σχετικής τεκμηρίωσης, εφόσον αυτή απαιτείται για λόγους διαλειτουργικότητας μεταξύ των εφαρμογών του προτύπου. Το σύνολο των προτύπων που θα εφαρμόσουμε υπερκαλύπτουν τις συγκεκριμένες απαιτήσεις.

Περιγραφή

Ο όρος «Ανοικτό Πρότυπο» αναφέρεται σε έναν τύπο, μορφότυπο ή πρωτόκολλο που πληροί τις παρακάτω προϋποθέσεις:

• Διαθέτει πλήρη και δημόσια τεκμηρίωση, υπόκειται σε πλήρη αξιολόγηση και χρήση χωρίς ειδικούς ή γενικούς περιορισμούς και είναι ισότιμα διαθέσιμο σε όλους τους ενδιαφερόμενους, ανεξαρτήτως του σκοπού χρήσης.
• Δεν περιλαμβάνει μέρη ή/και επεκτάσεις που πιθανά εξαρτώνται από τους τύπους, μορφότυπους ή πρωτόκολλα τα οποία αντίστοιχα δεν πληρούν τις προδιαγραφές του Ανοιχτού Προτύπου.
• Είναι ελεύθερο από νομικές ή τεχνικές δεσμεύσεις και λοιπούς όρους που περιορίζουν τη χρήση του από οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο, ανεξαρτήτως του είδους του (δημόσιος φορέας, ιδιωτική εταιρία κ.λπ.).
• Η διαχείρισή του και η ανάπτυξη/ βελτίωσή του είναι εντελώς ανεξάρτητη από τις πολιτικές διάθεσης οποιουδήποτε προμηθευτή λογισμικού ή συστήματος, ώστε να εκτελείται ως μέρος μιας ανοικτής διαδικασίας με ισότιμη συμμετοχή ανταγωνιστών αλλά και τρίτων.
• Μπορεί να είναι διαθέσιμο σε πολλαπλές (και πλήρεις) υλοποιήσεις από προμηθευτές (ανταγωνιστικούς μεταξύ τους) ή ως πλήρης υλοποίηση, αλλά ισότιμα διαθέσιμο προς όλους τους ενδιαφερομένους.

Στην ΥΑΠ/Φ.40.4/1/989/10-4-2012, ανοιχτό είναι το πρότυπο το οποίο:

(α) υιοθετείται και συντηρείται από ένα μη κερδοσκοπικό οργανισμό

(β) η συνεχιζόμενη ανάπτυξη του είναι αποτέλεσμα μίας ανοιχτής και δημόσιας διαδικασίας, στην οποία δεν υπάρχουν περιορισμοί στη συμμετοχή και οι αποφάσεις βασίζονται είτε σε ομοφωνία είτε στη πλειοψηφία των εμπλεκόμενων μερών

(γ) έχει δημοσιευθεί και τα κείμενα των τεχνικών του προδιαγραφών είναι διαθέσιμα και μπορούν να αναδιανεμηθούν είτε χωρίς χρέωση, είτε με συμβολική χρέωση

(δ) διαθέτει αμετάκλητα τα πιθανά δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας που περιλαμβάνει χωρίς χρεώσεις και περιορισμό στη περαιτέρω χρήση του προτύπου

Η σύμπραξη θα λάβει υπόψη την αναγκαιότητα υιοθέτησης ανοικτών προτύπων για την επίτευξη της διαλειτουργικότητας τόσο μεταξύ των πλατφορμών, όσο και με εξωτερικά συστήματα. Σε επίπεδο λογισμικού αυτή αναφέρεται σε ανοικτού προτύπου προγραμματιστική διεπαφή (API) και σε επίπεδο μεταφοράς/ αποθήκευσης δεδομένων σε διεθνή standards, όπως π.χ. τα XML ή json σχήματα τα οποία προτείνονται και από το πλαίσιο διαλειτουργικότητας e-GIF και γενικά για την τυποποίηση εργασιών, διαδικασιών και διακίνησης εγγράφων και λοιπών πληροφοριών (περιγραφικών, γεωχωρικών, πολυμεσικών κ.λπ.).

Σε ό,τι αφορά στα γεωχωρικά δεδομένα και τις αντίστοιχες υπηρεσίες, προδιαγράφεται η χρήση διεθνώς αναγνωρισμένων προτύπων στον τομέα των γεωχωρικών πληροφοριών (ISO standards, Open Geospatial Consortium’s standards), η υιοθέτηση των οποίων επιβάλλεται και για λόγους συμμόρφωσης με την Οδηγία INSPIRE. Με τον τρόπο αυτό, εξασφαλίζεται η δυνατότητα διαλειτουργίας του πληροφοριακού συστήματος με την Εθνική Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών (ΕΥΓεΠ) και η συμμόρφωση με τις προδιαγραφές της Οδηγίας INSPIRE. Εκτός από τα γεωχωρικά δεδομένα, για το σύνολο των εφαρμογών εισάγεται η χρήση/ αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολογιών για ανταλλαγή δεδομένων (π.χ. χρήση XML, json).