Στο πλαίσιο των συμμετοχικών διαδικασιών ειδικό βάρος δίνεται στον συμμετοχικό σχεδιασμό ως κομμάτι του χωρικού σχεδιασμού ευρύτερα. Ο χωρικός σχεδιασμός στρατηγικά αποσκοπεί στην επίλυση χωρο-κοινωνικών προβλημάτων και στην θεσμοθέτηση/ανάπτυξη συγκεκριμένων χωρικών πολιτικών, χρήσεων γης, χωροθέτηση κοινωνικών υποδομών και υπηρεσιών κλπ. Αποβλέπει, δηλαδή στη βελτίωση και τον μετασχηματισμό του χώρου αλλάζοντας τη δομή, τις διάφορες διαστάσεις του, την έννοια του κλπ., καθώς και τους τρόπους με τους οποίους τα άτομα σχετίζονται με αυτόν, επηρεάζοντας τις δραστηριότητες και τη συμπεριφορά τους (Στρατηγέα, 2015: 84). Μπορούμε, συνεπώς, να ισχυριστούμε ότι είναι μια στρατηγική που αν και δεν εμπεριέχει αυτομάτως τις συμμετοχικές διαδικασίες, σίγουρα επωφελείται μέγιστα από αυτές, αν και εφόσον τις ενσωματώσει λειτουργικά.
Ο συμμετοχικός σχεδιασμός είναι ένα είδος σχεδιαστικής διαδικασίας με κέντρο τον χρήστη, κατά την οποία οι χρήστες εμπλέκονται ως συνεργάτες των σχεδιαστών καθόλη τη διάρκεια και σε όλα τα στάδια του σχεδιασμού, με αποτέλεσμα η εμπλοκή τους να επηρεάζει τον τελικά παραγόμενο χώρο (Ακτσελή, 2013: 14). Σύμφωνα με κάποιον πιο ευρύ ορισμό ο συμμετοχικός σχεδιασμός αποτελείται από ««δημόσιες συζητήσεις» (forums), που οργανώνονται με σκοπό τη διευκόλυνση της λήψης αποφάσεων και επικοινωνίας μεταξύ της κυβέρνησης, των πολιτών, των «εμπλεκόμενων φορέων» (stakeholders, δηλαδή μη κυβερνητικών οργανώσεων και επαγγελματιών), των επιχειρήσεων και των επιστημόνων εμπειρογνωμόνων, σχετικά με μια συγκεκριμένη απόφαση ή ένα πρόβλημα (Renn et al, 1993). Ίσως ο πιο περιεκτικός ορισμός είναι αυτός που θεωρεί τον συμμετοχικό σχεδιασμό, ως μια «δημοκρατική διαδικασία διαρκούς μάθησης, όπου οι συμμετέχοντες αποκτούν γνώση για τον εαυτό τους, αλλά και τις αξίες και τις απόψεις των άλλων συμμετεχόντων» (Γιαουτζή και Στρατηγέα, 2011).
Κατά τη Στρατηγέα (2015: 87) η απαρχή για την προώθηση των συμμετοχικών προσεγγίσεων στον σχεδιασμό βρίσκεται κατά κύριο λόγο στην ανάγκη:
- Διαχείρισης των συγκρούσεων που αναπτύσσονται ήδη από τη μέσα του 20ου αιώνα μεταξύ εξέλιξης της τεχνολογίας/επιστήμης και του κοινωνικού συνόλου.
- Διαχείρισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων, ειδικά από την δεκαετία του 1960 και μετά.
Τα παραπάνω ενίσχυσαν την προσπάθεια των υπευθύνων λήψης αποφάσεων και των δημόσιων οργανισμών και φορέων για την εμπλοκή του κοινού στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε μια σειρά από ζητήματα, προωθώντας ταυτόχρονα εξελίξεις σε θεσμικό και νομοθετικό επίπεδο, οι οποίες φέρνουν στο επίκεντρο τις διάφορες κοινωνικές ομάδες και θεσμοθετούν τη συμμετοχή τους στη διαδικασία αυτή, με έμφαση σε ζητήματα χωρικού ενδιαφέροντος. Η συμμετοχική αυτή προσέγγιση, μπορεί να συνεισφέρει στην συλλογή σημαντικής και πολυδιάστατης γνώσης που αποτελεί προϊόν ομαδικής δουλειάς, συνεργασίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των συμμετεχόντων, αλλά και μεταξύ των συμμετεχόντων και των σχεδιαστών. Η πληροφορία που συλλέγεται από τους σχεδιαστές, στις συμμετοχικές διαδικασίες, αποσκοπεί αφενός να διευρύνει τη γνωσιακή βάση του σχεδιασμού, αφετέρου να ενσωματώσει τις απόψεις αυτές στο τελικό προϊόν του. Η διαδικασία αυτή αποτελεί πηγή ολοκλήρωσης υπαρχουσών απόψεων αλλά και πηγή παραγωγής νέων, καινοτόμων ιδεών για την επίλυση υπαρχόντων χωρικών προβλημάτων.
Είναι εμφανές, ότι η εφαρμογή των συμμετοχικών προσεγγίσεων μπορεί να πραγματοποιηθεί σε διάφορες χωρικές κλίμακες (από το τοπικό μέχρι το παγκόσμιο) εμπλέκοντας κάθε φορά τον κατάλληλο τύπο (και το κατάλληλο πλήθος) συμμετεχόντων ανάλογα με το πρόβλημα, τις διαστάσεις του, τον επιδιωκόμενο στόχο κλπ.
Σε κάθε περίπτωση, στο συγκεκριμένο έργο ο συμμετοχικός σχεδιασμός μπορεί να θεωρηθεί μια διαδικασία στην οποία:
- Ακολουθείται οργανωμένη διαδικασία, η οποία διέπεται από αρχές και πρακτικές.
- Προωθείται η αλληλεπίδραση μεταξύ των σχεδιαστών (και συνεπώς των φορέων λήψης χωρικής απόφασης) και των εμπλεκόμενων ομάδων με στόχο τη λήψη μιας χωρικής απόφασης ή την ανάπτυξη μιας σχεδιαστικής πρότασης με τη συμμετοχή των κοινωνικών ομάδων.
- Αξιοποιείται ένας συνδυασμός τεχνικών και εργαλείων.
Μέσα από την εμπειρία μας στο συμμετοχικό σχεδιασμό και στις διαδικασίες διαβούλευσης, είμαστε πεπεισμένοι/ες ότι δεν είναι ανάγκη μόνο από δημοκρατική άποψη, αλλά και το τελικό αποτέλεσμα είναι πολύ καλύτερο ποιοτικά και έχει τη δυνατότητα άμεσης και αποτελεσματικής εφαρμογής.