Ανοιχτά Πρότυπα και Ανοιχτά Δεδομένα

Προκειμένου να επιτευχθεί στην πράξη ο εξωστρεφής προσανατολισμός του ppCITY επιβάλλεται η υιοθέτηση των αρχών της ‘ανοικτότητας’ (openness) σε όλα τα πεδία που είναι δυνατόν αυτές να εφαρμοσθούν. Για την κάλυψη της απαίτησης για ανοικτότητα στα δεδομένα έχουν ληφθεί υπόψη διάφοροι παράγοντες, καθώς πέρα από την αμιγώς τεχνική – τεχνολογική σκοπιά (πρότυπα διάθεσης, ανταλλαγής, μορφότυποι κ.λπ.) η οποία αναλύεται στη συνέχεια, υφίστανται σημαντικές παράμετροι σχετικά με όρους που πρέπει να πληρούν τα δεδομένα και οι σχετικές υπηρεσίες.

Στην πλατφόρμα του ppCity έχουν ενταχθεί πλήθος γεωχωρικών και περιγραφικών πληροφοριών οι οποίες πρέπει να διατίθενται με όρους ‘ανοικτότητας’. Τα δεδομένα ή το περιεχόμενο χαρακτηρίζονται ως ανοικτά εφόσον επιτρέπεται η χωρίς περιορισμούς (με εξαίρεση την αναφορά προέλευσης και τη διάθεση κάτω από τους ίδιους όρους) ως προς την αντιγραφή, περαιτέρω χρήση και διάθεση ή τροποποίηση αυτού ή των τροποποιημένων αντιγράφων του. Ο βαθμός ανοικτότητας των δεδομένων εξαρτάται από την ύπαρξη ή όχι περιορισμών στις παραπάνω δυνατότητες.

Για να υιοθετηθεί η προσέγγιση άρσης τεχνολογικών περιορισμών είναι δεδομένη η υιοθέτηση ανοικτών προτύπων και μορφών δεδομένων και υπηρεσιών, αλλά και η μη επιβολή νομικών ή άλλου είδους περιορισμών. Μια εξίσου σημαντική παράμετρος που υποστηρίζει το άνοιγμα των δεδομένων είναι η δυνατότητα τα δεδομένα να είναι εύκολα και άμεσα εντοπίσιμα μέσα από καταλόγους, ευρετήρια κ.λπ.

Κρίσιμη παράμετρος επιτυχίας του ppCITY, αλλά και διασφάλισης των χρηστών της, αποτελεί η δυνατότητα επικοινωνίας και αντίληψης του τεχνολογικού (σε μικρότερο ενδεχομένως βαθμό) και κυρίως του θεσμικού πλαισίου από τους δυνητικούς χρήστες της πλατφόρμας. Δηλαδή, οι φορείς που θα υιοθετήσουν το τεχνολογικό υπόβαθρο της πλατφόρμας θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τις επιταγές του θεσμικού πλαισίου, αλλά και από την άλλη πλευρά οι ‘εξωτερικοί’ χρήστες θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται τα δικαιώματα και τους περιορισμούς που προκύπτουν από τη χρήση των «προϊόντων» της πλατφόρμας.

Σε πρακτικό επίπεδο, πέρα από τα τεχνολογικά μέτρα που ούτως ή άλλως θα ληφθούν (μέσω της υιοθέτησης ανοικτών προτύπων, ανάπτυξης διαλειτουργικών υπηρεσιών), απαιτείται ο καθορισμός πλαισίου κοινοχρησίας μέσω της υιοθέτησης σχήματος αδειοδότησης.

Χρήσιμοι ορισμοί για τα ανοιχτά δεδομένα

Σύμφωνα με τον ορισμό της Ανοιχτής Γνώσεως (έκδοση 1.0), ο όρος γνώση περιλαμβάνει:

• Περιεχόμενο, όπως μουσική, κινηματογραφικές ταινίες, βιβλία
• Δεδομένα, είτε αυτά είναι επιστημονικά, ιστορικά, γεωγραφικά ή άλλης μορφής
• Κρατικές και άλλες διοικητικές πληροφορίες.

(Εξαιρείται το λογισμικό, παρά την προφανή κεντρική του θέση, διότι έχει συζητηθεί επαρκώς σε άλλες εργασίες). Ο όρος έργο χρησιμοποιείται για να δηλώνει το επίμαχο στοιχείο γνώσεως. Ο όρος δέσμη χρησιμοποιείται και με τη σημασία ενός συνόλου έργων. Φυσικά τέτοιου τύπου δέσμη θα μπορούσε να θεωρηθεί έργο αφ’ εαυτής. Ο όρος άδεια αναφέρεται στη νόμιμη άδεια υπό την οποία διατίθεται το έργο. Περίπτωση κατά την οποία δεν υφίσταται άδεια αναφέρεται συνακόλουθα στο προκαθορισμένο νομικό πλαίσιο εντός του οποίου διατίθεται το έργο.

Ένα έργο θεωρείται ανοιχτό εφόσον ο τρόπος διανομής ικανοποιεί τους κάτωθι όρους:

• Πρόσβαση: Το έργο θα είναι διαθέσιμο στο σύνολό του και σε κόστος όχι μεγαλύτερο από ένα εύλογο κόστος αντιγραφής, κατά προτίμηση για δωρεάν λήψη μέσω του διαδικτύου. Το έργο επίσης θα πρέπει να είναι διαθέσιμο σε μορφή κατάλληλη και επιδεκτική τροποποιήσεων.
• Αναδιανομή: Η άδεια δεν θα θέτει περιορισμούς για την πώληση ή δωρεάν διανομή του έργου, είτε αφ’ εαυτού είτε ως μέρους δέσμης αποτελούμενης από έργα προερχόμενα από διαφορετικές πηγές. Η άδεια δεν θα απαιτεί καταβολή πνευματικών δικαιωμάτων ή άλλου τέλους για τέτοιου τύπου πώληση ή διανομή.
• Επαναχρησιμοποίηση: Η άδεια πρέπει να προβλέπει τη δυνατότητα τροποποιήσεων και δευτερογενών έργων και να επιτρέπει αυτά να διανέμονται υπό τους ίδιους όρους με το πρωτότυπο έργο. Η άδεια μπορεί να επιβάλλει κάποια μορφή προϋποθέσεων απόδοσης και ακεραιότητας. Βλ. παρακάτω αρχές Απόδοση και Ακεραιότητα.
• Απουσία τεχνολογικών περιορισμών: Το έργο πρέπει να παρέχεται σε τέτοια μορφή ώστε να μην τίθενται τεχνολογικά εμπόδια στην πραγματοποίηση των παραπάνω δραστηριοτήτων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την προσφορά του έργου σε ανοιχτή μορφή δεδομένων, δηλαδή σε κάποια της οποίας οι προδιαγραφές είναι δημόσια και ελεύθερα διαθέσιμες και δεν υπάρχουν χρηματικοί ή άλλοι περιορισμοί για τη χρήση της.
• Απόδοση: Η άδεια μπορεί να προϋποθέτει ως όρο για αναδιανομή και επαναχρησιμοποίηση την απόδοση στους συντελεστές και δημιουργούς του έργου. Εάν ο όρος επιβάλλεται, δεν μπορεί να είναι επαχθής. Παραδείγματος χάριν, εάν απαιτείται απόδοση, θα πρέπει να συνοδεύεται το έργο από έναν κατάλογο όλων όσοι χρήζουν αποδόσεως.
• Ακεραιότητα: Η άδεια μπορεί να προϋποθέτει ως όρο για αναδιανομή του έργου σε τροποποιημένη μορφή το τελικό έργο να έχει διαφορετικό τίτλο ή διαφορετικό αριθμό έκδοσης από το πρωτότυπο έργο.
• Καμιά διάκριση εις βάρος πρόσωπων ή ομάδων: Η άδεια δεν πρέπει να μεροληπτεί εναντίον προσώπου ή ομάδας προσώπων.
• Καμιά διάκριση εις βάρος πεδίων δραστηριότητας: Η άδεια δεν πρέπει να περιορίζει χρήση του έργου σε συγκεκριμένο πεδίο δραστηριότητας. Παραδείγματος χάριν, δεν μπορεί να εμποδίζει τη χρήση του έργου στο εμπόριο ή για στρατιωτική έρευνα.
• Διανομή άδειας: Τα δικαιώματα που συνδέονται με το έργο πρέπει να ισχύουν για όλους αυτούς στους οποίους αναδιανέμεται το έργο χωρίς ανάγκη εκτελέσεως περαιτέρω άδειας.
• Η άδεια δεν πρέπει να περιορίζεται σε μια μόνο δέσμη: Τα δικαιώματα που συνδέονται με το έργο πρέπει να μην εξαρτώνται από το εάν το έργο αποτελεί μέρος συγκεκριμένης δέσμης. Εάν το έργο αποσπάται από αυτήν τη δέσμη και χρησιμοποιείται ή διανέμεται εντός των όρων της άδειάς του, όλοι αυτοί στους οποίους το έργο αναδιανέμεται θα έπρεπε να έχουν τα ίδια δικαιώματα με εκείνα που παραχωρούνται σε σύνδεση με την πρωτότυπη δέσμη.
• Η άδεια δεν πρέπει να περιορίζει τη διανομή άλλων έργων: Η άδεια δεν πρέπει να θέτει περιορισμούς σε άλλα έργα που διανέμονται μαζί με το εξουσιοδοτημένο έργο. Παραδείγματος χάριν, η άδεια δεν μπορεί να απαιτεί να είναι ανοιχτά και όλα τα υπόλοιπα έργα που διανέμονται με το ίδιο μέσο.

Τα παραπάνω στοιχεία/όροι θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον καθορισμό των αδειών χρήσης και διάθεσης των δεδομένων, μεταδεδομένων και των υπηρεσιών. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να διατίθενται με τρόπο σύμμορφο με τις ακόλουθες γενικές αρχές:

• Πληρότητα: Όλα τα δημόσια δεδομένα διατίθενται χωρίς περιορισμό εφόσον δεν υπόκεινται σε αναγκαίο περιορισμό λόγω προσωπικής φύσης ή διαβάθμισης.
• Ταχύτητα δημοσίευσης: Τα δεδομένα δημοσιεύονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ώστε να διατηρούν την χρησιμότητά τους.
• Διαθεσιμότητα: Τα δεδομένα είναι ευρέως διαθέσιμα στο μεγαλύτερο δυνατό εύρος χρηστών και χρησιμοτήτων.
• Δυνατότητα επεξεργασίας: Τα δεδομένα θα βρίσκονται σε μορφή φιλική προς υπολογιστική επεξεργασία από την υπάρχουσα τεχνολογία.
• Αποποίηση πνευματικών δικαιωμάτων: Τα δεδομένα τα οποία θα δημιουργηθούν στα πλαίσια του ppCITY διέπονται από άδεια Creative Commons: Αναφορά Δημιουργού – Παρόμοια Διανομή – CC BY-SA. Λογικοί περιορισμοί ωστόσο μπορούν να επιβληθούν σε περιπτώσεις ανάγκης προσωπικής προστασίας δεδομένων, ασφάλειας ή διαβάθμισης.

Photo by Chris Liverani on Unsplash