Τι είναι και γιατί μας ενδιαφέρει η “στροφή στη συμμετοχικότητα” (participatory turn)

Την τελευταία δεκαετία παρατηρείται μια στροφή προς διαδικασίες λήψης αποφάσεων πιο δημοκρατικές, πιο συμμετοχικές έξω από τα συγκεντρωτικά θεσμικά μοντέλα. Αυτή η “στροφή προς την συμμετοχικότητα” (participatory turn) (Krivý and Kaminer, 2013) βασίστηκε στις διάφορες μεθόδους διαβούλευσης και συμμετοχής πολιτών και κοινωνικών ομάδων που αναπτύχθηκαν τις προηγούμενες δεκαετίες (Arnstein, 1969), ενώ ενισχύθηκε σημαντικά από την έκρηξη των νέων τεχνολογιών, των κοινωνικών μέσων δικτύωσης καθώς και νέων πολιτικών θεωριών.

Στην αρχιτεκτονική, τον αστικό σχεδιασμό και την πολεοδομία ο συμμετοχικός σχεδιασμός (participatory design) έχει τις ρίζες του στην δεκαετία του 1960, όπου συνδέθηκε και με κινήσεις πολιτών που διεκδικούσαν διαφάνεια και μεγαλύτερη συμμετοχή στο τρόπο λήψης αποφάσεων σχετικά με το δημόσιο χώρο και την πόλη. Η έννοια της συμμετοχής του κοινού άρχισε να γίνεται κεντρική σε αρκετά έργα όπως το Urbino του Giancarlo di Carlo και το Non-Plan του Reyner Banham. Παράλληλα, αρκετοί Δήμοι και Κεντρικές Κυβερνήσεις άρχισαν να υιοθετούν και να ενσωματώνουν μεθόδους και τρόπους συμμετοχής των πολιτών στο σχεδιασμό, ιδιαίτερα σε προγράμματα κοινωνικής κατοικίας. Με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το πρόγραμμα SAAL στην Πορτογαλία τη δεκαετία του 1970. Τα τελευταία χρόνια γίνονται και νέες τομές όπου η έννοια της συμμετοχικότητας επανεξετάζεται στο πλαίσιο εισαγωγής όλο και περισσότερων “δημοκρατικών καινοτομιών” (Manzini and Rizzo, 2011) στο σχεδιασμό, μια διαδικασία που συνεχώς εξελίσσεται. Παρότι οι συμμετοχικές διαδικασίες (Public Participation / PP) στον σχεδιασμό του δημοσίου χώρου έχουν μερικώς εισαχθεί στην ελληνική νομοθεσία (πχ Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας – ΣΒΑΚ), οι αρμόδιοι φορείς δεν είναι εξοικειωμένοι.

Κλασσικές διαδικασίες διαβούλευσης λαμβάνουν χώρα και ανεπίλυτες συγκρούσεις συμφερόντων (πχ περιβαλλοντικές συγκρούσεις) παρεμβαίνουν στην υλοποίηση του σχεδιασμού. Η ανάγκη για μια διαφορετική προσέγγιση σχεδιασμού του δημοσίου χώρου εγείρεται, με αποτέλεσμα την εξέλιξη μεθοδολογιών λήψης αποφάσεων από τους χρήστες προς την πολιτεία. Η ερευνητική ομάδα της COMMONSPACE έχει ήδη δομήσει^[1] μια μεθοδολογία συμμετοχικού σχεδιασμού σε σχολεία^[2],[3] και έχει υλοποιήσει αρκετά σχετικά προγράμματα^[4]. Προκειμένου η μεθοδολογία και οι τεχνικές συμμετοχικού σχεδιασμού να αλλάξουν χωρική κλίμακα (π.χ. από το σχεδιασμό την αυλής στο σχεδιασμό της γειτονιάς, του δήμου, ή ευρύτερα) αλλά και εύρος αντικειμένων, η χρήση τεχνολογιών ppGIS (Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών που επιτρέπουν τη συμμετοχή των πολιτών), νέων τεχνολογιών, μεθόδων πληθοπορισμού, IoT και Κοινωνικών Δικτύων είναι απαραίτητη. Οι διαδικασίες συμμετοχικού σχεδιασμού μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας δομημένων βημάτων στοχεύει στο να μετατρέψει τους χρήστες του δημοσίου χώρου και τους εμπλεκόμενους φορείς σε ενεργό τμήμα της διαδικασίας σχεδιασμού. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι απαραίτητο οι συμμετέχοντες να διαθέτουν κάποιες σημαντικές πληροφορίες και βασικές γνώσεις σχεδιασμού, καθώς και εργαλεία κατανοητά και εύχρηστα.

^[1] Οι διαδικασίες αυτές βασίζονται πάνω στην τεχνογνωσία που έχει αναπτυχθεί από μοντέλα συμμετοχής πολιτών, όπως το Ketso Workshop (http://www.ketso.com/) αλλά κ.ά.

^[2] Αναλυτικά Πρακτικά Συμποσίου Αειφόρο Σχολείο: Όραμα-Δράσεις-Προοπτικές 6-7 Νοεμβρίου 2015: Ο Συμμετοχικός Σχεδιασμός στα Σχολεία. Παραδείγματα, Στόχοι, Συμπεράσματα, Προοπτικές. Αθανάσιος Ανδρίτσος και Δημήτριος Πούλιος

^[3] Παρουσίαση στο συνέδριο: 32^nd Italian Geographical Congress 7 – 10 June 2017. Participatory Planning and Design as an Educational Process. Eleni Mougiakou & Athanasios Andritsos

^[4] https://www.commonspace.gr/partplanning

Photo by Adi Goldstein on Unsplash